| Czytelnia |
KS. ALEKSANDER SOBCZAK
Kan. 222 § 1 przypomina o ważnym obowiązku wszystkich wiernych: «Wierni mają obowiązek zaradzić potrzebom Kościoła, aby posiadał środki konieczne do sprawowania kultu, prowadzenia dzieł apostolstwa oraz miłości, a także do tego, co jest konieczne do godziwego utrzymania szafarzy». O tym obowiązku mówi również piąte przykazanie kościelne: «Wierni są zobowiązani dbać o potrzeby Kościoła» 1.
Norma ta pochodzi – jak i prawie cały ten tytuł – z Fundamentalnego Prawa Kościoła, który ostatecznie nie wszedł do obecnego Kodeksu. Niektóre jednak normy z tego Prawa znalazły się w Kodeksie 2.
Sobór Watykański II uczy, że «Kościół, który z racji swego zadania i kompetencji w żaden sposób nie utożsamia się ze wspólnotą polityczną ani nie wiąże się z żadnym systemem politycznym» 3, to jednak «potrzebuje ludzkich zasobów» 4. W szczególności, powinien posiadać «środki konieczne do sprawowania kultu, prowadzenia dzieł apostolstwa oraz miłości, a także do tego, co jest konieczne do godziwego utrzymania szafarzy» 5. Sobór Watykański II niejednokrotnie podkreślał ten obowiązek, np.: aby nie brakło prezbiterom środków do godziwego utrzymania 6; aby można było głosić Ewangelię na terenach misyjnych 7; zachęcając prezbiterów do tego, aby dobra zbywające przeznaczać dla dobra Kościoła albo na dzieła miłosierdzia 8. Kościół posiada więc prawo domagania się od wiernych dostarczania tych środków.
Obowiązek wiernych do zaradzania potrzebom Kościoła nie wypływa jedynie z «wrodzonego prawa» Kościoła «domagania się od wiernych dostarczenia tego, co jest konieczne do osiągnięcia właściwych mu celów», ale z jeszcze głębszych motywów, tzn. z powszechnej odpowiedzialności wiernych za misję Kościoła, która wypływa z faktu Chrztu św. 9. Misja ta zakłada również udział środków materialnych, których wierni powinni dostarczyć.
Wierni mogą spełniać ten obowiązek w różny sposób, od dobrowolnych datków (np. ofiary, zapisy testamentalne) 10, odpowiadając na kierowane do nich prośby przez odpowiednią władzę kościelną 11, albo płacąc podatki nałożone na publiczne osoby prawne, albo w niektórych przypadkach nawet na osoby fizyczne 12.
Należy zwrócić uwagę również na to, że obowiązek dostarczania odpowiednich środków nie ogranicza się jedynie do środków ekonomicznych. W rzeczywistości, realizacja apostolatu domaga się nie tylko środków w postaci pieniędzy czy innych dóbr materialnych, ale także zaangażowania osobowego wiernych. W wielu bowiem sytuacjach, przy głoszeniu Ewangelii ważniejsze niż same środki materialne są osoby 13.
Pojawia się jednak pytanie: jakiej natury jest ten obowiązek? Pytanie to nie jest nowe, pojawiło się bowiem już bardzo dawno, przy okazji płacenia dziesięciny dla Kościoła. Opinia najbardziej rozpowszechniona wskazuje na to, że jest to poważny obowiązek oparty na prawie naturalnym i na rozporządzeniach biskupa diecezji. Trzeba pamiętać jednak również o tym, że nie wolno negować posług duszpasterskich tym, którzy nie spełniają tego obowiązku 14.
W jaki sposób należy traktować tych, którzy negują się dostarczać odpowiednich środków ekonomicznych Kościołowi? Od dłuższego już czasu problem ten pojawił się z nową mocą szczególnie w Niemczech, gdzie formalne opuszczenie Kościoła – albo lepiej powiedziawszy prawno-cywilne – jest zwolnieniem z podatku kościelnego Kirchensteuer. W tym państwie podatek kościelny jest dodatkowym podatkiem płaconym przez wiernych. Najczęściej wymiar tego podatku wynosi 8 % płaconych podatków przez danego płatnika. Zwolnienie z tego podatku następuje tutaj w trzech przypadkach:
Ostatni przypadek jest szczególną figurą prawa niemieckiego i polega na deklaracji opuszczenia swojego dotychczasowego wyznania. Deklaracja ta sporządzona na piśmie w formie publicznego dokumentu, zwalnia z płacenia podatku kościelnego.
Doktryna kanonistów niemieckich uznaje taką deklarację jako formalny akty wystąpienia z Kościoła 15. Formalny akt wystąpienia z Kościoła nie polega tutaj na negowaniu płacenia podatku, ale na publicznej deklaracji wystąpienia z Kościoła. W konsekwencji biskupi niemieccy zadecydowali, że katolik, który w ten sposób postąpił, może uczestniczyć ponownie w życiu sakramentalnym jedynie, gdy odwoła swoją deklarację i zacznie spełniać swoje obowiązki, w tym także związane z potrzebami materialnymi Kościoła 16.
Sytuacja podatku kościelnego w Niemczech jest interesująca również w Polsce, gdyż wielu Polaków pracujących w Niemczech, znając te przepisy, składa deklarację formalnego opuszczenia Kościoła katolickiego. Zwolnieni są wówczas z płacenia podatku kościelnego. Urzędnicy niemieccy przesyłają te deklaracje do macierzystych diecezji, a te z kolei do parafii chrztu danej osoby.
Znana jest nam już postawa Kościoła niemieckiego w tej materii, ale czy w Polsce złożenie takiej deklaracji jest traktowane jako formalny akt opuszczenia Kościoła katolickiego? Zasadniczo, nie, jeśli taka deklaracja nie pokrywa się z wewnętrznym przekonaniem. Decyzja o wystąpieniu z Kościoła katolickiego musi wyrażać prawdziwą wolę opuszczenia go. Nie wystarcza więc tutaj deklaracja emigranta o wystąpieniu z Kościoła katolickiego, którą podpisuje, w celu uzyskania pewnego rodzaju przywilejów finansowych w kraju, do którego emigruje 17. Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim w numerze 72,30 w ten sposób określa formalny akt wystąpienia z Kościoła katolickiego: «Przez osoby, które formalnym aktem odstąpiły od Kościoła, należy rozumieć tych, którzy dokonali odstępstwa bądź na piśmie, bądź wobec dwóch świadków, bądź ujawnili swoje faktyczne wystąpienie z Kościoła wobec przedstawiciela władzy kościelnej, o ile takie stanowisko zewnętrzne pokrywa się z ich przekonaniem wewnętrznym». W konsekwencji więc, nie należy odnotowywać w polskich księgach metrykalnych faktu apostazji jedynie na podstawie niemieckich deklaracji o wystąpieniu z Kościoła katolickiego, chyba że duszpasterz upewni się w inny jeszcze sposób, że deklaracja ta jest zgodna z wewnętrznym przekonaniem osoby składającej takie oświadczenie.
Ks. Aleksander Sobczak
1 KKK 2043.
2 Por. D. CENALMOR, Komentarz do kan. 222, w: Comentario exegético al Codigo de Derecho Canónico, t. 2, Pamplona 1996, s. 151-156.
3 Gaudium et Spes, 76.
4 Lumen Gentium, 8.
5 Por. Presbyterorum Ordinis, 17; kan. 1496 CIC 17.
6 Por. Presbyterorum Ordinis, 20.
7 Por. Ad Gentes, 36 i 38; Apostolicam Actuositatem, 10.
8 Por. Presbyterorum Ordinis, 17.
9 Por. kan. 204 § 1, 208, 210; J. HERVADA, Elementos de Derecho Constitucional Canónico, Pamplona 1987, s. 143.
10 Por. kan. 1261 § 1.
11 Por. kan. 1262, 1264.
12 Por. kan. 1263.
13 Por. Apostolicam Actuositatem, 10; P.-J. VILADRICH, La declaración de derechos i deberes de los fieles, w: REDACCIÓN IUS CANÓNICUM, El proyecto de Ley Fundemental de la Iglesia, Pamplona 1971, s. 153.
14 Por. D. TIRAPU, Komentarz do kan. 1261, w: Comentario exegético al Codigo de Derecho Canónico, t. 4, cz. 1, Pamplona 1996, s. 73-74.
15 Por. kan. 751.
16 Por. F. AZNAR, La administración de los bienes temporales de la Iglesia. Legislación universal y particular española, Salamanca 1984, s. 77-78.
17 Por. F. BERSINI, Il nuovo diritto canonico matrimoniale. Commento giuridico, teologico, pastorale, Torino 19853, s.73.
| na początek strony © 1996–2002 Mateusz |