KS. MARIAN PISARZAK MIC
NIEPOKALANE POCZĘCIE NMP W LITURGII RZYMSKIEJ
Poznanie dziejów konkretnego święta i jemu właściwych tekstów liturgicznych spełnia dobroczynną funkcję w posłudze dociekań teologicznych; chroni badacza przed dowolnością w zakresie idei i postulatów. Dlatego w części pierwszej opracowania sięgniemy do danych historycznych. Poznamy w zarysie proces kształtowania się liturgii skoncentrowanej na misterium Niepokalanego Poczęcia NMP. Albo inaczej: przyjrzymy się temu, jak ta tajemnica maryjna jest obecna w całokształcie liturgii. Zaczniemy jednak od genezy samego święta.
1.1. Powstanie święta: wspomnienie pierwszych wydarzeń
Od IV wieku w Palestynie obchodzono miejsca święte, związane z życiem Jezusa i osób towarzyszących; były to nabożeństwa stacyjne, praktykowane w mieście oraz na trasie między Jerozolimą i Betlejem 1. Z tych obchodów (procesji) wyłoniły się tak zwane maryjne święta jerozolimskie, jako dni wspomnienia wydarzeń, czyli tajemnic wiary 2 na przykład w dniu 8 września już na przełomie V/VI wieku praktykowano wspomnienie narodzenia Maryi 3
Wkrótce wątek natalny rozbudowano wprowadzając wspomnienie poczęcia Maryi przez Jej matkę, św. Annę. Stąd wywodzi się nazwa tego święta: Poczęcie Anny czyli conceptio s. Annae, gr. syllepsis tes hagias kai theoprometoros Annes 4 Odliczając wstecz od 8 IX czas dziewięciu miesięcy potrzebny na rozwój dziecka w łonie matki, święto poczęcia Maryi przez św. Annę złączono z 9 grudnia 5 Pierwsze dane o obchodzie świątecznym poczęcia Bożej Rodzicielki pochodzą z końca VII wieku. W tym samym czasie doszło jeszcze jedno święto – ofiarowania Maryi na służbę w świątyni.
Wszystkie trzy wspomnienia powstały pod wpływem apokryficznej Ewangelii Jakuba (z II albo z II/III w.), zawierającej opowiadania o matce, narodzinach i dzieciństwie Jezusa 6 Ich wspólną cechą jest charakter mieszany: mistyczno-pobożnościowy i historyczny. Są to tak zwane festa pio-historica 7. Oceniając je teologicznie, trzeba stwierdzić, że w tle genezy tych świąt znajduje się kult tajemnicy wcielenia Chrystusa; więc można mówić o kontekście chrystologicznym czci maryjnej na Wschodzie.
1.2. Ważniejsze momenty w dziejach święta na Zachodzie
Święto Poczęcia Anny na Zachód przenieśli być może pielgrzymi. Szczególną rolę odegrali także przybysze ze Wschodu, zwani Italogrekami, zamieszkali w Neapolu i na południu Italii. Nie bez znaczenia był może fakt zasiadania na Stolicy Piotrowej, do połowy VIII wieku, biskupów pochodzenia greckiego. Trzeba też mieć na uwadze wpływ ośrodków monastycznych.
Przyjmuje się, że stopniowo od IX wieku święto było znane w zachodniej części Europy, w Polsce od końca XV wieku 8. Ale okres od IX do XI wieku nie ma jeszcze odrębnego studium. Dlatego nie jest łatwo mówić o drogach recepcji święta: czy od Italii w kierunku zachodnio-północnym, czy w głąb lądu stałego z Anglii, gdzie wspomnienie Conceptio sanctae Dei genetricis Mariae w 1 połowie XI w. jest dobrze udokumentowane 9
Dniem obchodu był 8 grudnia. Zachód koncentrował swą uwagę głównie na postaci Maryi, a nie Anny, dlatego tu przyjęła się nazwa Poczęcie Maryi, czyli In Conceptione beatae Mariae virginis 10
Na Zachodzie całe średniowiecze, zwłaszcza od XI wieku, na płaszczyźnie teologicznej było czasem eksponowania osobistej wielkości Maryi, Jej przywilejów i postaw duchowych. Natomiast w dziedzinie kultu znamienny był rozwój maryjnych nabożeństw, rodzących się z potrzeby serca (ex devotione). Propagował je zwłaszcza „ruch” franciszkański. Nabożność kwitła jakby obok intelektualnego nurtu dociekań teologicznych Eadmera [Edmera] OSB 11 św. Bernarda z Clairvaux OSB, św. Tomasza z Akwinu OP, bł. Jana Dunsa Szkota OFM, uczestników soboru w Bazylei i w Trydencie 12
W roku 1263 święto Poczęcia Maryi zostało przyjęte w całym zakonie franciszkanów 13 i pod ich wpływem w roku 1476-ym przez SYKSTUSA IV (zm. 1484) wpisane do kalendarza rzymskiego, następnie zamieszczone w mszale Kurii Rzymskiej (1477). Wtedy otrzymało własne teksty mszalne i brewiarzowe 14
Teksty przygotował Leonard NOGAROLO, franciszkanin z Werony, protonotariusz apostolski. Introit mszalny zaczynał się słowami Wyjdźcie, córki jerozolimskie, i opiewajcie Królową waszą, Egredimini et odete filiae Sion Reginam vestram (pod inspiracją Pnp 3, 11) 15 lekcja pochodziła z Prz 8, 22-35 (Pan mnie stworzył, swe arcydzieło, od dawna), ewangelia była kompozycją tekstu o rodowodzie Jezusa (Mt 1, 1-16) i o pochwale tak dla macierzyństwa Maryi jak dla słuchających słowa Bożego (Łk 11, 27-28).
W rejonie Lombardii na północy Włoch w 1480 r. przychylność wspomnianego papieża zyskały również teksty ułożone przez kaznodzieję franciszkańskiego Bernardino DE BUSTIS (zm. 1513); msza z incipitem Gaudeamus miała własną sekwencję i prefację 16 ale o bardzo metaforycznym i alegorycznym wydźwięku, dlatego wkrótce z niej zrezygnowano na korzyść tekstów poprzednika 17
Po Soborze Trydenckim, ze względu na trwające nadal dysputy między makulistami i immakulistami, nie rozstrzygnięte w dekrecie o grzechu pierworodnym (1546), Mszał rzymski (1570) zachował rezerwę wobec średniowiecznych tekstów. Dlatego do mszy św. w dniu 8 XII (In Conceptione B. Mariae), zgodnie z przepisami, miały być używane teksty ze święta Narodzenia NMP 18 Z czasem regres ten został przezwyciężonyy, co więcej, obchód świąteczny otrzymał oktawę (1693) i wigilię (1879).
Na rozwój kultu Niepokalanego Poczęcia pozytywnie wpłynął ALEKSANDER VI, wydając bullę Sollicitudo omnium ecclesiarum (8 XII 1661) 19 W 1708 roku święto stało się obowiązujące w całym Kościele Zachodnim 20
Przez kilka stuleci trwały debaty teologiczne na temat maryjnej świętości i wolności od grzechu pierworodnego 21 Towarzyszyły im emocjonalne spory i różnorodne formy zaangażowania: albo w krytykę przekonań immakulistycznych albo w wyznawanie, obronę i propagowanie tajemnicy, na przykład w postaci „ślubu krwi” 22 Przemyślenia zaowocowały w bulli Innefabilis Deus, wydanej przez PIUSA IX w 1854 roku.
Istotna treść ogłoszonego dogmatu, jest zawarta w następującym sformułowaniu: „Ogłaszamy, orzekamy i określamy, że nauka, która utrzymuje, iż Najświętsza Maryja Panna od pierwszej chwili swego poczęcia – mocą szczególnej łaski i przywileju wszechmogącego Boga, mocą przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego – została zachowana nietknięta od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego, jest prawdą przez Boga objawioną i dlatego wszyscy wierni powinni w nią wytrwale i bez wahania wierzyć” 23
Orzeczenie doktrynalne, sformułowane językiem immakulistów, znalazło swój wyraz w liturgii święta w dniu 8 grudnia. Dopiero teraz obchód liturgiczny został nazwany świętem Niepokalanego Poczęcia NMP (In Conceptione Immaculata Beatae Mariae Virginis). W 1863 roku (dekret z 25 XII) wprowadzono własne teksty mszalne i brewiarzowe; msza zaczynała się antyfoną Ogromnie się weselę w Panu czyli Gaudens gaudebo, która do dziś jest zachowana; kolektę zapożyczono z piętnastowiecznego formularza o. Leonarda NOGAROLEGO, franciszkanina 24 LEON XIII w 1879 roku przyznał świętu najwyższą rangę duplex cum octava z mszą wigilijną, zapożyczoną z wigilii Wniebowzięcia.
Od połowy XX wieku w dziejach święta można dostrzec nowy etap, czas jakby pomniejszenia obchodu liturgicznego. Reforma rubryk mszału i brewiarza ogłoszona przez JANA XXIII w 1960 r. skasowała wigilię i oktawę tegoż dnia, utrzymując jeszcze rangę wysoką „święta pierwszej klasy” 25 Taka była sytuacja krótko przed Soborem Watykańskim II.
1.3. Współczesne normy świętowania w dniu 8 grudnia
Posoborowa reforma kalendarza liturgicznego (1969) nazwała ten dzień „uroczystością” 26 Taki charakter dnia został potwierdzony w Martyrologium rzymskim (2001) 27 Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego (1983) zachował obowiązek świętowania w tym dniu i ofiarowania mszy za parafian 28
Episkopat Polski, na podstawie uchwały z 21 VI 2001 r., zwrócił się do Stolicy Apostolskiej z prośbą, aby dzień maryjny 8 XII nie był nakazanym, lecz zalecanym „świętem” kościelnym w Polsce. Suplika została przyjęta i potwierdzona dekretem KKBiDS z dnia 4 marca 2003 roku 29 Regulacja weszła w życie z dniem 30 listopada 2003 roku 30 Konsekwentnie, w dniu 8 XII nie obowiązuje aplikacja mszy za parafian 31
W trzecim wydaniu Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego powiedziano, że msza z 8 XII (normalnie jako msza świąteczna przewidziana do celebracji raz w roku) może być celebrowana w dni powszednie (zgodnie z normami) jako msza wotywna o Niepokalanym Poczęciu NMP. Uzasadnieniem jest to, że tytuł ten nawiązuje nie tylko do poczęcia jako faktu egzystencjalnego, lecz także do istotnej cechy osoby, do świętości Maryi, aktualnej od momentu Jej poczęcia w łonie św. Anny; celebracja tego misterium poza uroczystością w dniu 8 XII nie narusza porządku roku liturgicznego 32
W podsumowaniu części historycznej można powiedzieć, że przegląd całych dziejów święta prowadzi do następującego stwierdzenia: druga połowa XIX i pierwsza połowa XX wieku stanowi szczyt rozwoju uroczystości maryjnej co do jej rangi, splendoru i popularności w Kościele Zachodnim.
1.4. Przegląd tekstów liturgicznych (8 XII)
Po przedstawieniu w zarysie historii i współczesnych norm obchodu interesującego nas święta, obecnie zwróćmy uwagę na jego teksty. Mamy tu na uwadze najpierw „posoborowe” antyfony, kolektę, prefację i czytania stosowane 8 XII we mszy i w modlitwie liturgicznej.
Jak kiedyś bulla Innefabilis Deus (1854), tak współcześnie orzeczenie soborowej Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium (1964), podane w rozdziale Błogosławiona Maryja Dziewica, Boża Rodzicielka, w misterium Chrystusa i Kościoła, wpłynęło na pogłębienie rozumienia samego misterium Niepokalanego Poczęcia i na nowe ujęcie tekstów liturgicznych 33
W mszale PAWŁA VI (1970 i n.) została zamieszczona nowa własna prefacja o Niepokalanym Poczęciu Maryi; do jej tekstu odwołamy się w dalszej części opracowania.
Wprowadzono także nowy zestaw czytań i śpiewów 34. W liturgię słowa włączono tekst z Listu św. Pawła Apostoła do Efezjan (1, 3-6. 11-12) jako czytanie o szczególnym znaczeniu maryjno-eklezjalnym 35; występuje ono w mszalnej liturgii słowa w całości oraz w postaci dwóch fragmentów w Liturgii godzin (1972), konkretnie w Modlitwie w ciągu dnia, gdzie zostało uzupełnione frazą z innego rozdziału tego samego Listu, kontynuującego temat eklezjalny (Ef 5, 25-27). Myśl przewodnią tych czytań streszczają następujące zdania: Ku chwale majestatu swej łaski, którą obdarzył nas w Umiłowanym, Bóg wybrał nas w Chrystusie przed założeniem świata; napełnił nas wszelkim błogosławieństwem duchowym, abyśmy byli święci i nieskalani przed Jego obliczem, bez skazy czy zmarszczki 36
Te słowa biblijne – pierwszy raz obecne w tekstach maryjnych – określają misterium maryjne i zarazem tajemnicę powołania każdego człowieka do łaski w Chrystusie; wskazują na przyczynę sprawczą – jest nią Chrystus i Jego ofiara paschalna (umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, Ef 5, 25). Mówią one o uprzedzającej w czasie skuteczności misterium paschalnego Jezusa. Skuteczność tę refren psalmu responsoryjnego określił mianem „cudu”, za który należy „śpiewać Panu pieśń nową”. Według kolekty dnia cud niepokalanego poczęcia został dokonany „mocą, [która wywodzi się z] zasług przewidzianej śmierci Chrystusa”, mocą ogarniającą wszystkich w Kościele, jednak w sposób wyjątkowy (inny, doskonalszy) osobę Maryi, „zachowując Ją od wszelkiej zmazy” (eam ab omni labe praeservàsti). Skutek „zachowania” nie jest jednak skutkiem dla Niej samej, lecz jednocześnie „przygotowaniem” do funkcji rodzicielki Zbawiciela i pomocnicy (służebnicy) w realizacji „tajemnicy odkupienia” 37
Zastosowany tu język, z charakterystycznym wyrażeniem „zachowanie” (praeservatio), od następstw grzechu pierworodnego, sięga czasu Dunsa SZKOTA (1266-1308) 38 i pośrednio wskazuje na samego Chrystusa-Zbawiciela, który w Wezwaniu do oficjum NOGAROLEGO był nazwany imieniem Praeservator 39 to znaczy tym, „który ochrania i zabezpiecza”, ponieważ mocą własnej Ofiary paschalnej postawił tamę działaniu skutków grzechu pierworodnego na Maryję. W ten sposób zabezpieczył w Niej oryginalną (pierwotną) świętość, daną prarodzicom na początku istnienia ludzkości, na etapie stwórczej aktywności Boga. Nie dosięgły Jej i nie ogarnęły skutki grzechu. Dlatego Niepokalane Poczęcie ma charakter daru paschalnego i wydarzenia szczególnego rodzaju o znaczeniu stwórczym i zarazem uświęcającym. Dzięki temu misterium Maryja jest obrazem świata i każdego człowieka naprawionego mocą zbawczą Chrystusa.
O każdym innym człowieku Pismo św. mówi słowami Psalmisty: Oto zrodzony jestem w przewinieniu i w grzechu poczęła mnie matka, Ecce in iniquitate conceptus sum et in peccato peperit me mater mea (Ps 51, 7). Natomiast o Maryi Kościół wyznaje, że jako „nowe stworzenie” (nowy człowiek) jest od poczęcia święta i przeczysta 40, wolna od grzechu praojca 41, piękna i niepokalana, immaculata. Maryja jest taka, ponieważ została zachowana od wszelkiej zmazy, ab omni labe. Takie wyznanie, lepiej niż kolekta dnia, streszcza jedna z antyfon uroczystości maryjnej: O Przeczysta i bez skazy grzechu, tylko Ty byłaś godna stać się Matką Pana 42
Wspomniane wyżej uzasadnienie „przywileju” maryjnego racją (przesłanką) natury chrystologicznej i soteriologicznej nie jest kompletne. Inne racje, jak też rozwinięcie wspomnianych, znajdujemy poza tekstami święta obchodzonego w dniu ósmym grudnia. Oznacza to, że i do innych miejsc trzeba sięgać w prezentacji tematu.
1 K. ONASCH, Liturgie und Kunst der Ostkirche in Stichworten unter Berücksichtigung der Alten Kirche, Leipzig 1981, 146.
2 Zob. obchód Epifanii i Prezentacji Jezusa w świątyni według: ETERIA, Pielgrzymka do miejsc świętych II 3; wyd. pol. w PSP VI (1970)204-206.
3 K. ONASCH, Liturgie und Kunst der Ostkirche..., 126. Jednym ze świadectw jest homilia św. Andrzeja z Krety (ok. 660-740), biskupa, wcześniej mnicha przy Grobie Pańskim i diakona w Konstantynopolu (zob. Lexikon für Theologie und Kirche [dalej: LThK], t. I, Freiburg 1993, 630); w liturgii rzymskiej tekst homilii stanowi drugą lekturę w Godzinie czytań w dniu 8 IX (zob. LG IV 1138 n.).
4 TAMŻE, 97; por. C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception in the Liturgy, w: E.D. O’CONNOR (red.), The dogma of the Immaculate Conception. History and significance, Notre Dame - Indiana 1958, 114-120.
5 Pod wpływem literatury apokryficznej w praktyce Kościoła greckiego istotny akcent w to święto spoczywa na spotkaniu Joachima z Anną, dodatkowo na postaci św. Anny z Miriam jako małym dzieckiem. Zob. K. ONASCH, Liturgie und Kunst der Ostkirche..., 97 i 360.
6 Zob. artykuł Kindheistgeschichte Jesu (II), w: LThK 5, 1450-1451 (K. HOHEISEL).
7 C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception…, 117 i przypis 13.
8 J. WOJTKOWSKI, Wiara w Niepokalane Poczęcie NMP w Polsce w świetle średniowiecznych zabytków liturgicznych, Lublin 1958.
9 C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception…, 127; chodzi o źródła monastyczne (z Newminster ?) i katedralne (księgi używane np. w Exeter i Canterbury).
10 Spotyka się również taką formułę: De conceptione... albo In sanctificatione beatae Mariae Virginis.
11 Jako pierwszy przygotował traktat, dotychczas przypisywany św. Anzelmowi z Canterbury, De conceptione sanctae Mariae [PL 159, 301-318]. Dzieło powstało około 1125 roku. Zob. EncKat (KUL) t. 4, 630; LThK 3, 419.
12 Zob. J.A. JUNGMANN, Pobożność średniowieczna. Jej powstanie w wyniku sporów chrystologicznych [art. z „Geist und Leben” (41:1968, 429-443), tłum. bp J. WOJTKOWSKI]; por. E. ADAMIAK, Mariologia, Poznań 2003, 73-76.
13 Kapituła generalna franciszkanów, która odbyła się w Pizie w roku 1263, nakazała obchodzić to święto w całym zakonie. Kościół w Rzymie w tym czasie jeszcze nie przyjął święta maryjnego. Jednak tolerował jego obchód w niektórych własnych świątyniach oraz na terenie Italii. Zob. P. RADÓ, Enchiridion liturgicum, Romae 1961, 1335.
14 Teksty świąteczne były tworzone już wcześniej; na ten temat zob. C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception..., 139-150. Por L.B. RICOSSA, Jean de Ségovie, son office de la Conception (1439): etude historique, théologique, littéraire et musicale, Bern 1994, ss. 177. Autor oficjum, JUAN DE SEGOVIA (ok. 1395-1458), był teologiem hiszpańskim, aktywnym uczestnikiem dyskusji podczas synodu w Bazylei, napisał: Liber de conceptione BMV.
15 Pełny tekst formularza podaje C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception…, 151-152.
16 Komplet tekstów znajduje się w: „Acta Ordinis Fratrum Minorum” 23(1904) 402-420. Cyt. za: C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception…, 153.
17 Zob. I. CALABUIG, Il culto di Maria in Oriente e in Occidente, w: A.J. CHUPUNGCO (red), Scientia liturgica, t. 5, Casale Monferrato 1998, 331-332; P. RADÓ, Enchiridion..., 1335 (tu: błędnie podana data 1488, zamiast 1480). Por. C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception…, 153; J. WOJTKOWSKI, Niepokalane Poczęcie w oficjach brewiarzowych i formularzach mszalnych Leonarda de Nogarolis i Bernardyna de Bustis, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 7(1954) 106-138.
18 MR 1570, 450 (nr 2217): In Conceptione B. Mariae dicitur Missa de eius Natiuitate, quae habetur mense Septembris, mutato nomine Natiuitatis in Conceptionem.
19 “Wznawiamy konstytucje i dekrety Rzymskich Biskupów wydane na korzyść twierdzenia, że dusza świętej Dziewicy Maryi już w akcie stworzenia i połączenia z ciałem była udarowana łaską Ducha Świętego i zachowana od grzechu pierworodnego”. Zob. S. GŁOWA i I. BIEDA (red.), Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań 1989, 269 (VI 88).
20 Szczegółowy opis dziejów kształtowania się święta na Zachodzie, z wyraźnym impulsem ze strony franciszkanów, podaje: C.A. BOUMAN, The Immaculate Conception…, 123-159; I. CALABUIG, Il culto di Maria…, 324-332; A. MARTIMORT (red), L’Église en prière, t. 4, Paris 1983, 155-156; R. LAURENTIN, L’action du Saint-Siège par raport au problème de l’Immaculée Conception, w: Virgo Immaculata. Acta Congressus Mariologici-Mariani, t. 2, Romae 1956, 14-27 (święto), 27-56 (tytuł maryjny), 56-95 (przedmiot wiary i czci); B. KOCHANIEWICZ, Niepokalane Poczęcie w średniowieczu, „Salvatoris Mater” 3(2001) nr 1, 349-361 (recenzja studium: M. LAMY, L’Immaculée Conception. Etapes et enjeux d’une controverse au Moyen Age (XII-XV- siécles), Paris 2000, ss. 676); A. M. CECCHIN, La Concezione della Vergine nella liturgia della Chiesa occidentale anteriore al secolo XIII, „Marianum” 5(1943) 58-114.
21 Zob. np. U. HORST, Die Diskusionen um die Immaculata Conceptione im Dominikanerorden, Paderborn 1987. Liczne traktaty średniowieczne nt. poczęcia NMP zostały opublikowane w serii Bibliotheca Franciscana Scholastica Medii Aevi (zob. t. 3 i 16). Zob. G. TUMMINELLO, L’immacolata concezione di Maria e la scuola Agostiniana del secolo XIV, Rome 1942; A. ZUMKELLER, Der Traktat des Hermann von Schildesche „De conceptione gloriosae Virginis Mariae”, w: „Wűrzburger Diőzesan-Geschichte” 22(1960), 20 nn.; pełny tekst traktatu wydano w 1970 roku (Cassiciacum Supplementum, t. 4).
22 J. STRICHER, Le Voeu du sang en faveur de l'Immaculée Conception. Histoire et bilan d'une controverse. Partie historique, (Bibliotheca Immaculatae Conceptionis, 9), t. 1, Romae 1959; M. PISARZAK i Z. PROCZEK, Niepokalana, ślub krwi, świadectwo marianów, art. złożony w redakcji „Salvatoris Mater”.
23 S. GŁOWA i I. BIEDA (oprac.), Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi…, 269 (VI 89); Katechizm Kościoła Katolickiego, 2 wyd. poprawione, Poznań 2002, nr 490-493 (dalej: KKK). Zob. krótki komentarz do definicji dogmatycznej, w: Mały Słownik Maryjny, Warszawa 1987, 58.
24 Refleksję biblijno-liturgiczną nad treścią tych tekstów podaje J. PASCHER, Das liturgische Jahr, München 1963, 643-648.
25 Rubryki Mszału i Brewiarza rzymskiego [1960], nr 91; Zmiany w Martyrologium rzymskim, nr 60, w: „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 14(1961) 17, 90, 92, 114.
26 Calendarium Romanum ex decreto […] Concilii Vaticani II instauratum, Typis Polyglottis Vaticanis 1969, 32 i 110.
27 MarRom, 626.
28 Codex iuris canonici – Kodeka prawa kanonicznego, Poznań 1984, kan. 1246 § 1-2 i 534 § 1.
29 List Episkopatu Polski na temat przykazań kościelnych (21 X 2003), p. 3, „Anámnesis” 10(2004) nr 1, 30.
30 Tamże, p. 3.
31 Tamże, p. 3; por. Kodeks prawa kanonicznego…, kan. 534 § 1.
32 MR 2002, Institutio generalis..., nr 375.
33 Zob. SOBÓR WATYKAŃSKI II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, rozdz. VIII, w: Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, nowe tłum., Poznań 2002, 155-162; dalej skrót: KK.
34 Zob. literaturę podaną w przypisie pierwszym, na początku artykułu.
35 Fragmenty tej lektury są obecne w Liturgii godzin w uroczystość w dniu 8 XII.
36 LM VI, 367 (Drugie czytanie). Lektura ta pojawia się jeszcze trzy razy w polskim zestawie czytań w dni maryjne, zob. LM VI, 192, 271, 58*. W nauczaniu o Matce Bożej na ten fragment Listu, obecny w liturgii, powołał się JAN PAWEŁ II, uzasadniając Jej świętość od poczęcia. Zob. JAN PAWEŁ II, Encyklika o błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu pielgrzymującego Kościoła Redemptoris Mater, Libr. Edit. Vat. 1987, nr 10.
37 ZMM, formularz 22, słowa prefacji: [Ona] przyjmując z miłością Twoją zbawczą wolę poświęciła się całkowicie dziełu Twego Syna, wiernie służąc tajemnicy odkupienia; formularz 33, także prefacja: Ty obficie napełniłeś Najświętszą dziewicę Maryję darami Ducha Świętego, aby się stała godną Matką i pomocnicą Odkupienia.
38 Zob. C. BALIC, Ioannes Duns Scotus et historia immaculatae conceptionis, Romae 1955, ss. 156.
39 E.D. O’CONNOR, The Immaculate Conception…, 152: Immaculatam Conceptionem Virginis Mariae celebremus, Christum eius praeservatorem adoremus Dominum. W BrevRom 1568 opuszczono Immaculatam oraz Praeservatorem, w miejsce ostatniego terminu wstawiono Filium. W takiej redakcji tekst ten podaje obecna LG.
40 JAN PAWEŁ II, Redemptoris Mater, nr 10: List do Efezjan, mówiąc o „majestacie łaski”, jaką „Bóg i Ojciec... obdarzył nas w Umiłowanym”, dodaje: „w Nim mamy odkupienie przez krew” (Ef 1, 7). Wedle wiary wyrażonej w uroczystym nauczaniu Kościoła, ów „majestat łaski” objawił się w Bogarodzicy przez to, że została Ona odkupiona „w sposób wznioślejszy”. Za sprawą bogactwa łaski Umiłowanego, ze względu na odkupieńcze zasługi Tego, który miał stać się Jej Synem, Maryja została „uchroniona od dziedzictwa pierworodnego grzechu”. W ten sposób, od pierwszej chwili poczęcia... ma udział w zbawczej łasce uświęcającej (...). Por. JAN PAWEŁ II, Orędzie na XII Światowy Dzień Chorego (1 XII 2003), w: OssRom. pol. 2/2004), p. 2: Dogmat o Niepokalanym Poczęciu wprowadza nas w samo centrum tajemnicy stworzenia i odkupienia (por. Ef 1, 4-12; 3, 9-11).
41 LG I, 974: hymn I Nieszporów w dniu 8 XII, zwrotka 5; por. TAMŻE, 976/7: hymn w Godzinie czytań, zw. 2: Nędzni synowie Adama, zrodzeni w grzechu i skazie, wszyscy wierzymy, żeś wolna od skutków winy praojca.
42 LG I, 982: 1 ant. Jutrzni w dniu 8 XII. Por. TAMŻE, 984: 1 ant. II Nieszporów: „Cała piękna jesteś, Maryjo, a zmaza pierworodna nie dotknęła Ciebie”.
© 1996–2004 www.mateusz.pl